مجموعه: بیماری ها و راه درمان

جراح مغز و اعصاب در ایران

 
جراحی مغز و اعصاب رشته تخصصی یا حتی به عبارتی فوق تخصصی پزشکی است که طولانی‌ترین مدت زمان تحصیل را بین تمامی رشته‌ها به خود اختصاص میدهد و شامل شناخت فیزیولوژی طبیعی، تشخیص و درمان بیماریهای مرتبط با مغز، نخاع، اعصاب محیطی، جمجمه و ستون فقرات است. اگر در گذشته دور، نماد طبابت در تاریخ ایران، فیلسوف و حکیمی به نام ابوعلی سینا بوده، امروزه نماد پزشکی مدرن ایران یک جراح مغز و اعصاب به نام پروفسور مجید سمیعی است. پیچیدگی، حساسیت و اهمیت عملکرد طبیعی بافت عصبی سبب دشواری درمان بیماریهای مرتبط با آن و از سوی دیگر ارزشمندتر شدن بازگشت سلامتی بیماران دچار مشکلات مرتبط با جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات میشود.

جراح مغز و اعصاب

 
جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات با دو رشته تخصصی غیرجراحی دیگر به نامهای "نورولوژی" یا به اصطلاح "تخصص داخلی مغز و اعصاب" و "روانپزشکی" یا به اصطلاح "تخصص بیماریهای اعصاب و روان" هم‌پوشانی زیادی دارد و بیماریهای این سه تخصص و متخصصین آنها ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر پیدا میکنند.

طیف بیماریهای مرتبط با تخصص جراحی مغز و اعصاب بسیار وسیع است و برخی از این بیماریها ممکن است در مراحل اول با درمانهای غیرجراحی کنترل شوند و در مراحل بعدی نیاز به جراحی باشد.

جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات

شایعترین علت مراجعه بیماران به جراح مغز و اعصاب در ایران حوادثی است که سبب ضربه به سر یا ستون فقرات میگردند مثل تصادفهای رانندگی و سقوط از ارتفاع. ضربه مغزی، خونریزی مغزی، شکستگی جمجمه، آسیب نخاعی (که ممکن است در اصطلاح به آن قطع نخاع گفته شود) و شکستگی‌های ستون فقرات همگی در این گروه بیماریها قرار میگیرند.

جراحی تومور مغزی

 
گروه دیگر بیماریها، تومورها هستند. تومورها که در واقع رشد غیرعادی و کنترل نشده بافتهای بدن هستند ممکن است داخل مغز و نخاع و یا اطراف آنها رشد کنند، از استخوان جمجمه و مهره‌ها در ستون فقرات منشا بگیرند و یا اینکه یک سرطان از منطقه دیگر بدن به مغز یا جمجمه یا ستون فقرات تهاجم کند که "متاستاز" نامیده میشود.

عمل جراحی کلافه‌های شریانی-وریدی

 
ضایعات عروقی در واقع اشکال در رگهای خونرسان به مغز و نخاع هستند و درمان آنها در حیطه تخصصی جراحی مغز و اعصاب است. آنوریسم‌ مغزی برجستگی بادکنکی شکل غیرطبیعی جدار رگها هستند که ممکن است پاره شده و خونریزی شدیدی از آن رگ اتفاق بیفتد. "کلافه‌های شریانی-وریدی" هم تجمع تعداد زیادی رگهای کوچک و بزرگ دور یکدیگر به صورت غیرطبیعی هستند که خون پمپاژ شده به سمت مغز را وارد خود میکنند و مانع رسیدن خون کافی به بافتهای سالم اطراف میشوند و از طرفی امکان خونریزی از آنها هم وجود دارد. اکثر این ضایعات عروقی باید درمان شوند زیرا خطر خونریزی از آنها بسیار مهم و جدی است.

امروزه روشهای درمانی از داخل رگ برای بسیاری از این ضایعات معرفی شده‌اند که گرچه با کاهش خطرات و عوارض حین عمل جراحی باز همراه هستند اما در اکثر موارد احتمال عود ضایعه، چه آنوریسم و چه کلافه شریانی- وریدی بیشتر از جراحی باز است و انتخاب روش صحیح درمان توسط جراح مغز و اعصاب و بیمار باید با دقت کافی صورت گیرد.

آرتروز ستون فقرات

 
انواعی درگیری‌های ستون فقرات که در مجموع میتوان به آنها "آرتروز ستون فقرات" گفت در واقع شایعترین علت مراجعه سرپایی بیماران به مطب و کلینیکهای جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات هستند. این بیماریها اکثرا با افزایش سن تدریجی خود را نشان میدهند و شامل  دیسک کمر و دیسک گردن، سرخوردگی مهره، تنگی کانال نخاعی کمری و گردنی و پوکی استخوان میشوند.

درمانهای مرتبط با این گروه از بیماریها بسیار متنوع هستند؛ جراحی باز، جراحی آندوسکوپی، جراحی لیزری، پلاتین‌گذاری، تزریق‌های دارویی داخل ستون فقرات و تزریق سیمان یا ترکیبی از چند روش ممکن است در درمان بکار روند. علم روز دنیا و تجربه اینجانب در درمان این بیماریها نشان داده که تشخیص صحیح علت علائم بیمار و انتخاب دقیق روش درمانی میتواند سبب معجزه در کیفیت زندگی فرد شود و انتخاب اشتباه ممکن است سبب درد مداوم برای باقی عمر بیمار گردد.

گاهی میتوان با یک جراحی کم تهاجمی مانند لیزر دیسک کمر، بیمار را به زندگی بازگرداند و گاهی یک جراحی وسیع شامل جااندازی و پلاتین گذاری برای نجات بیمار از درد لازم است.

متاسفانه امروزه انواع درمانهای کم تهاجمی مانند تزریقها و درمان لیزری توسط افرادی که تخصصی در جراحی ستون فقرات ندارند با تبلیغات وسیع و با ظاهری زیبا اما هزینه‌ای گزاف و حداقل نتیجه درمانی با سوءاستفاده از نگرانی برخی بیماران از جراحی انجام میگیرند و نه تنها در بسیاری موارد با شکست مواجه میشوند و بیمار در نهایت مجبور میشود به مسیر صحیح درمان بازگردد و به یک جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات مراجعه نماید، بلکه دیده شده که عوارضی غیرقابل جبران به دلیل اصرار بی‌مورد بر درمانی ناصحیح اتفاق می‌افتد.

انحراف‌های ستون فقرات ممکن است به صورت ایجاد گودی کمر، قوز پشت ویا انحراف به پهلو (اسکولیوز) باشند و درمان آنها چه به صورت جراحی و چه بصورت غیرجراحی در زمره فعالیتهای جراحان مغز و اعصاب و ستون فقرات است.

هیدروسفالی

 
عارضه هیدروسفالی که تجمع بیش از حد مایع مغزی نخاعی در مغز است در بسیاری از بیماریهای جراحی مغز و اعصاب مانند تومورها و خونریزی های مغزی رخ میدهد. درمان قدیمی این عارضه کارگذاری "شنت" بود؛ لوله ای باریک از مغز به داخل شکم برای تخلیه مایع. امروزه در بسیاری موارد میتوان جراحی سبک‌تر و کم عارضه‌تری را با آندوسکوپ انجام داد که در واقع راه جدیدی برای تخلیه مایع داخل مغز باز میشود.

اسپاسم نیمه صورت و درد برق آسا

 
دو بیماری نه چندان نادر به نامهای نورالژی یا "درد برق آسا" در صورت و گلو و "اسپاسم نیمه صورت" که شبیه چشمک زدن مکرر در چهره بیمار دیده میشود معمولا علت مشابهی دارند که قرار گرفتن یک شریان روی عصب حسی یا حرکتی صورت است. در مورد بیمارانی که به درمان دارویی پاسخ ندهند و شرایط جراحی را داشته باشند، موثرترین درمان، جراحی باز و جدا کردن شریان و عصب است که توسط جراحان مغز و اعصاب با تجربه با عوارضی بسیار کم قابل انجام هستند.

درمان سندروم تونل کارپ

 
شایعترین بیماری اعصاب محیطی که نیازمند جراحی میشود گیر افتادن عصب دست در ناحیه کف دست یا همان "تونل کارپ" است که خود را به صورت گزگز شبانه نشان میدهد و در موارد شدید میتوان با یک جراحی سرپایی این کانال را باز کرده و خواب آرام و بدون درد و گزگز را به بیمار هدیه داد.

درمان اختلالات مادرزادی ستون فقرات مانند "میلومننگوسل"، جراحی بیماران مبتلا به پارکینسون و دیستونی، عفونتهای ستون فقرات، جراحی بیماران دچار صرع مقاوم به درمان دارویی و درمان بسیاری از تومورها و ضایعات عروقی با اشعه گاما که به آن "گامانایف" یا " چاقوی گاما" میگویند هم در حوزه تخصصی جراحی مغز و اعصاب قرار میگیرند.

درمان تومور مغزی

 
جدا از موارد ذکر شده در بالا، برخی از علائم هستند که بیماران ممکن است برای آنها به جراح مغز و اعصاب هم مراجعه کنند ولی در حیطه مشترک با فعالیت متخصصین داخلی مغز و اعصاب یا روانپزشک هستند و سردرد از شایعترین آنهاست. اگر سردرد به دلیل بیماریهایی باشد مانند تومور مغزی یا خونریزی مغزی، درمان آن طبیعتا با جراحی خواهد بود و اگر علت سردرد، میگرن یا تنش عصبی باشد، درمان باید دارویی انجام شود، چه توسط جراح مغز و اعصاب و چه نورولوژیست.

سکته مغزی ممکن است به صورت خونریزی خودبحودی در مغز یا به شکل مسدود شدن یک شریان و از بین رفتن قسمتی از مغز که توسط آن شریان خونرسانی میشود رخ دهد. در اکثر این موارد درمان، دارویی است اما در خونریزی وسیع مغزی یا سکته‌های گسترده گاهی نیار به جراحی برای تخلیه خون یا باز کردن جمجمه خواهد بود. کنترل تشنج و صرع، درمان پارکینسون و سایر اختلالات حرکتی و همینطور آلزایمر هم در مرحله اول توسط متخصصین داخلی مغز و اعصاب انجام میشود و در موارد مقاوم ممکن است جراحی کمک کننده باشد. اما شاید بتوان گفت که بیماران مبتلا به "ام اس" یا افسردگی و اضطراب بسیار بعید است نیاز به مشاوره یا درمان توسط جراحان مغز و اعصاب داشته باشند.

این روزها من و بسیاری از همکارانم با بنیاد قراردادن تجربه کاری چندین ساله از تکنولوژی‌های جدید برای موفق‌تر و کم عارضه‌تر کردن درمان بیماریهای پیچیده جراحی مغز و اعصاب استفاده میکنیم. مثلا آندوسکوپ در حال حاضر در جراحی ستون فقرات جایگاهی را کم کم بدست آورده و در جراحی‌ قاعده جمجمه مثل تومورهیپوفیز و نشت مایع مغزی نخاعی و در جراحی هیدروسفالی بسیار تاثیرگذار بوده است. بکار گیری صحیح لیزر دیسک کمر سبب شده که هم‌اکنون بسیاری از بیماران ما بستری کوتاه‌تر و درمان راحت‌تری نسبت به قبل برای بیرون زدگی دیسک کمر داشته باشند. بیمارانی که به دلیل تومورهای منطقه تکلم مغز در معرض از دست دادن قدرت مکالمه بعد از جراحی بودند را میتوانیم بدون بیهوشی و در حالت بیدار تحت جراحی قرار دهیم و در طول مدت انجام عمل، تکلم آنها را دقیق کنترل کرده و حفظ نماییم.

نام بیماری، هر کدام از آن لیست بلند و بالا که باشد، فردی که دچار آن گردیده و اطرافیانش به دنبال بهترین جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات برای درمان آن خواهند گشت. گاهی زمان برای بررسی و تحقیق کامل وجود ندارد مانند خونریزی های مغزی ناشی از ضربه به سر؛ اما اگر زمان کافی وجود داشته باشد لازم است بیمار چند مورد را برای سپردن درمان بیماری خود به جراح مغز و اعصابی که او را بهترین می‌شمارد در نظر بگیرد: تجربه کافی در جراحی موارد مشابه آن بیماری بسیار مهم و حیاتی بوده و البته به راحتی قابل ارزیابی است. انتقال صادقانه و نه توام با غلوّ حس اعتماد و اطمینان از جانب پزشک به بیمار سبب آرامش او در ادامه روند درمان بیماری میشود. بهره‌گیری از تکنولوژی‌های مدرن روز در درمان بیماریهای جراحی مغز و اعصاب بیش از سایر رشته‌ها اهمیت دارد و میتواند نتیجه درمان را متحول نماید.

در نهایت اینکه شناخت از عملکرد مثبت یک پزشک باید بر اساس اطلاعات صحیح از اطرافیان قابل اعتماد و سایر پزشکان معتمد اتفاق بیفتد زیرا گرچه امروزه جستجو در اینترنت تبدیل به قسمت اعظمی از تحقیقات ما در هر زمینه‌ای شده است ولی نباید فراموش کرد که همه آنچه در گوگل و شبکه‌های اجتماعی میبینیم و میخوانیم ممکن است با واقعیت مطابقت نداشته باشند.

دکتر علیرضا طبیب خویی، جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات

 
دکتر علیرضا طبیب خویی
جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات
آندوسکوپی مغز و قاعده جمجمه
 جراحی تومورهای پیچیده مغزی جراحی های میکروسکوپی بیماریهای عروق مغز از جمله آنوریسمها و کلافه های شریانی وریدی برای درمان دائم و قطعی آنها
 جراحی باز و لیزری و درمان غیر جراحی دیسک و سایر بیماریهای ستون فقرات
 رتبه اول بورد تخصصی جراحی مغز و اعصاب کشور
هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران
تلفن جهت تعیین وقت
88486887-09120701080