مجموعه: هنر و هنرمند

حسن زیرک خواننده کرد

چکیده ای از بیوگرافی زنده یاد حسن زیرک :

نام اصلی :حسن زیرک

نام مستعار : بلبل کردستان

متولد : 8 آذر 1300 خورشیدی در بوکان

ملیت :کُرد ایران

مرگ : 5 تیرماه 1351 بیمارستان بوکان

علت مرگ :سرطان کبد

سبک‌: موسیقی کردیِ سنتی و فولکلوریک

سال‌های فعالیت :از 1332 (رادیو بغداد) تا 1351 خورشیدی

زنده یاد حسن زیرک در هشتم آذرماه سال 1300 در بوکان متولد شد. در پنج سالگی‌ پدرش را از دست داد و خیلی زود ، شیرینی های دوران کودکیش تلخ گشت. به خاطر شرایط‌ سخت‌ زندگی‌ از تحصیل‌ بی‌بهره‌ ماند ، اما راه موسیقی در کردستان ، آنچنان وابسته ی مکتب نبود . او استعداد کم نظیری در به خاطر سپردن مقام ها ، ملودی ها  و اشعار کردی داشت و همین او را از دیگر همسالانش متمایز می کرد.

 عکس های حسن زیرک

حسن زیرک بعد از آنکه در یک حادثه تصادف ماشین در سقز سبب مرگ جوانی 18 ساله می شود به این ترتیب حسن زیرک جوان، اتومبیل و صحنه? قتل را رها کرده و با ناراحتی بسیار مدتی خود را مخفی می‌کند اما سرانجام تسلیم می‌شود و به حبس ابد محکوم می شود . مادرش، همسر زیرک به نام "محبوبه" را به همسری برادرش در می آورد، این کار، دل لطیف حسن زیرک را شدیداً آزرده می کند.

حسن زیرک بعد از مدتی آزاد می شود و بعد از آزادی از زندان، از کشور خارج شده و داستان آوارگی های او شروع می شود.

حسن زیرک به عراق می‌رود و در مسافرخان? فندق شمال، به شاگردی می‌پردازد. حسن زیرک ، نوجوانیش را در شهرهای‌ کردستان‌ ایران و عراق سپری‌ می کند. به عراق می رود و به شاگردی در مسافرخانه ای مشغول می شود. جلال طالبانی ، صدای خوش حسن را می شنود و واسطه ای می شود برای معرفی او به رادیو بغداد . اما بغداد ، برج پرواز حسن زیرک نبود و او در کرمانشاه ، شناسانده می شود.

در آنجاست که همکاری های او با مجتبی میرزاده ، ویلونیست و آهنگساز ، کلید خورده و به همراهی میرزاده ، عبدالصمدی ، ایزدی و پولکی ، در رادیو کرمانشاه ، بسیاری از ترانه های کردی را ضبط می کنند. آوازه حسن زیرک به تهران می رسد. از سال 1337 ، در بخش کردی رادیو ایران ، با همراهی اساتیدی چون یاحقی ، کسایی ، شهناز ، عبادی ، ملک و ارکستر رادیو ، گنجینه ی هنری نفیسی برای یادگار می سازد.

حسن زیرک

حسن زیرک با ضبط تعداد زیادی از آوازهای سنتیِ مردم کرد، سبب حفظ و نگهداری این آثار فرهنگی از گزند فراموشی شد. از او بیش از 1000 ترانه و آواز به یادگار مانده‌است. 

حسن زیرک، علاوه بر زبان کردی سورانی و هَورامی (اورامی)، به زبان‌های فارسی، ترکی آذری، ارمنی و لری نیز آواز اجرا کرده و دارای 3 مقام ترکی، 8 مقام فارسی، 2 مقام هورامی و 64 مقام کُردی سورانی است. حسن زیرک در «ارکستر موسیقی کردی» برادران یوسف‌زمانی، ارکستر مشیر همایون شهردار در تهران و ارکستر مجتبی میرزاده در کرمانشاه همکاری داشته و به اجرای برنامه پرداخته‌است.

حسن زیرک نفوذ فرهنگی فوق‌العاده‌ای نه تنها در کردها بلکه در همسایگان فارس، ترک و لر زبان آن‌ها نیز داشته‌است. حسن زیرک به بخشی از هویت فرهنگی کُرد تبدیل شده‌است. موسیقیدانان بزرگ ایران ، از نبوغ او بسیار گفته اند . درباره او می گویند که بداهه آهنگ می ساخت و بداهه برایش شعر می سرود. او صاحب صدایی خاص و تک است و در موسیقی کردی صاحب سبک و الگو است.  

بیوگرافی حسن زیرک

بازگشت حسن زیرک به ایران : 

حسن زیرک همیشه به این نکته تأکید داشت که در تمام آن سال ‌ها هرگز صحنه ‌ی قتل جوانی را که به زیر گرفته بود فراموش نکرده و احساس گناه در قتل جوان مزبور موجب عذاب وجدانش شده‌ بود، به همین جهت درصدد بر می آید مسافرت کوتاهی به زادگاهش انجام داده و اطلاعی کسب نماید.

نوروز سال 1337 برابر با مارس 1958 حسن زیرک با کسب اجازه از مسؤلان رادیو کردی بغداد،‌ تصمیم به بازگشت به ایران می گیرد. او که هنگام ترک زادگاهش جوان گمنامی بود در ورود به بوکان مورد استقبال قرار می ‌گیرد.

خبر ورود حسن زیرک به بوکان، پس از چند روز به دیگر شهرها و مناطق کردستان انتقال می‌یابد، در همان اوایل آقای عبدالله مفتی زاده از علاقمندان به صدای او از سنندج به بوکان می رود و به نامبرده توصیه می نماید به سنندج برود و در رادیوی آن شهرستان به اجرای برنامه بپردازد. حسن زیرک در اردیبهشت همان سال به سنندج می ‌رود و در آنجا به رادیوی آن شهرستان که زیر نظر لشکر 6 کردستان اداره می شده ‌است معرفی می گردد.

حسن زیرک به همراه دخترانش، آرزو و ساکار زیرک

کودتای بغداد و توفیق اجباری ماندن در ایران

در 14 ژوئیه 1958 [1337] رژیم پادشاهی عراق در کودتایی به رهبری عبدالکریم قاسم براندازی شد و حکومت جمهوری در آن کشور اعلام گردید. این خبر بلافاصله به سراسر جهان انتشار یافت و در ایران به ویژه در کردستان که  اکثریت مردم دل خوشی از رژیم پادشاهی نداشتند با استقبال عمومی مواجه شد.

حسن زیرک که در بازگشت به بوکان احساسات دوستانه ‌ی علاقمندانش را دیده و تحت تأثیر قرار گرفته بود پس از مدتی تصمیم به بازگشت به عراق را می گیرد و ‌در تدارک بازگشت بود که خبر کودتا در عراق موجب تشویش و نگرانی او می گردد، زیرا زمانیکه در رادیو به خوانندگی مشغول بوده به مناسبت تاجگذاری ملک فیصل پادشاه عراق ترانه ‌ای اجرا کرده بود با این سربند:

ده لیده ن لیده ن له ته‌پلی شادمانی  / تاجی نایه سه رفه‌یسه لی سانی

 (معنی: بکوبید بکوبید بر طبل شادمانی / تاج بر سر نهاد فیصل ثانی)

تبلیغات و مطالب و سخنرانی های گسترده در رادیو بغداد علیه حاکمان معزول رژیم پیشین و تظاهرات فراوان و اعلامیه ‌ها و خطابه های پی در پی اقشار مردم عراق و به ویژه کردها در تأیید اقدام انقلابی عبدالکریم قاسم در براندازی رژیم ستمگر پادشاهی، زیرک را به ماندن در ایران و عدم بازگشت به عراق تا روشن شدن وضعیت سیاسی آن کشور وا می دارد.

حسن زیرک و همسرش میدیا زندی

وضعیت تاهل حسن زیرک :

حسن زیرک با میدیا زندی، گوینده? بخش کردی رادیو تهران، ازدواج کرد که حاصل آن ازدواج دو دختر به نام‌های مهتاب (آرزو) و مهناز (ساکار) بود. میدیا زندی فرزند عزیز زندی در روز جمعه 31 خرداد 1387 خورشیدی در تهران درگذشت.

درگذشت حسن زیرک :

سالهای‌ پایانی‌ زندگی‌ حسن زیرک در تلخی‌ و ناکامی‌ گذشت‌ و چندان به آواز نمی‌پرداخت. در منطقه‌ بوکان‌ قهوه‌خانه‌ای‌ دایر کرد و در میان‌ مردمی‌ که‌ دوست‌شان‌ داشت‌ و دوستش‌ داشتند آخرین‌ نفس‌هایش‌ را در رنج‌ و بیماری‌ کشید.

به گفت? دوستان و افرادی که زیرک را از نزدیک می‌شناختند، زیرک پیشین? هیچ‌گونه بیماری نداشته‌است، بلکه او را در مهاباد مسموم کرده بودند. در نهایت مدتی که حسن در شهر اشنویه اقامت داشت، به شدت مریض شده و توسط خانواده‌اش به بوکان بازگشته و در بیمارستان این شهر بستری می‌گردد. 

حسن زیرک در پنج تیر سال 1351، برابر با 28 ژوئن 1972 در سن نزدیک به 51 سالگی در بیمارستان بوکان به‌ علت سرطان کبد، که نوعی از مسمومیت با زهر بود، به طرز مشکوکی درگذشت و در دامنه? کوه نالشکینه به خاک سپرده شد.

حسن زیرک در بستر بیماری 

ترانه‌ های حسن زیرک:

برخی از ترانه‌های معروف زیرک:

نوروز

کتانه

بارانه

خان باجی (ارمنی - کردی سورانی)

مریم بوکانی / تنظیم و ویولن از مجتبی میرزاده

زارا

گوهره

نالشکینه

ل?م زیز بووه

آمنه و آمنه

ریبوار و ریبوار (کردی - فارسی)

لای لای

آمان دکتر

وره قوربان

عرق چین

غریب ماوم (خ?م به غولامی)

کرماشان

یالا شوفر

نورانی گیان (آهنگ مذهبی در وصف خاندان و شیوخ منطقه)

کابوکه (که‌بوکه)

دیسان شه‌و هات

گولدور مَنی گولدور (آذری - کردی)

له سینه‌ی قبران هاواره

هو لیلی

به‌ناز

ترانه‌های حسن زیرک که به ترکی استانبولی نیز بازخوانی شده‌اند:

ای نیشتمان - Ankara"n?n Ta??na Bak (Ruhi Su)

نسرین - A?lama Yar (Yavuz Bingöl) 

امان دوکتور - Aman Doktor (Candan Erçetin) 

یالا شوفر - Yallah ?oför (ابراهیم تاتلیس)

لیلا - Leyla (ازجان دنیز) 

تران? Ankara"n?n Ta??na Bak که ملودی آن، همان ملودی تران? نیشتمان (میهن) حسن زیرک است و امروزه در کشور ترکیه به سرود ملی تبدیل شده‌است.

گردآوری:بخش فرهنگ و هنر بیتوته