یکى از عالى‏رترین تعالیم اسلام، مسأله دعاست. حقیقت دعا توجّه به خدا و روى نیاز به درگاه او بردن است، به طورى که خداوند متعال در قرآن مجید فرموده: «ادعونى استجب لکم؛ مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم».

در مورد دعاهائى که به نظر مى‏رسد به اجابت نرسیده، باید چنین گفت که یا حقیقتاً انسان دعا نکرده و با توجّه و خلوص از خدا حاجت خویش را نخواسته است، و یا از خداوند چیزى خواسته که به صلاح او نبوده و بلکه براى او زیانبخش نیز بوده است.

 نکته‏اى که شایان توجه است و نباید آن را از نظر دور داشت، این است که در مواردى دعاهاى انسان به اجابت نمى‏رسد؛ از این رو که خداوند دوست دارد بنده به او توجّه نموده و در برابرش نیایش نماید، و اگر به زودى حاجت او را بدهد، بدنبال کار خویش رفته و آفریدگار خویش را فراموش مى‏کند؛ از این جهت خواست‏رها را به زودى برآورده نمى‏سازد. تا بیشتر تضرع و زارى نموده، خداى را بخواند. در احادیث ما موانعى براى اجابت دعا ذکر شده است که باید آنها را مرتفع نمود؛ مثل تغذیه حرام، ارتکاب ظلم، و عدم توجّه به حکمت خداوندى که به مصالح بندگان اشراف دارد. چطور انسان به منع غذایى یک پزشک شاکى نمى‏شود، اما درباره خداوند که بر ذره ذره هستى آگاه هست اعتراض مى‏کند؟

گذشته از این، در حدیثى از پیامبراکرم» صلى الله علیه وآله «داریم که دعاها مردود نمى‏شود.

مطلوب اجابت مى‏شود، گاهى به صورت رفع بلا پاسخ مى‏گیرد، و گاهى ذخیره مى‏شود، و در قیامت، روز فقر انسان نتیجه مى‏دهد.

در ضمن عواملى براى اجابت دعا هست که باید مراعات شود، که عبارتند از:

بسم الله در اول دعاء ذکر صلوات در ابتدا و انتهاى دعاء، تضرع و ندبه، تمجید نام‏رهاى خداوند توصیف او، اقرار به گناه، همت بلند در عاء، کوچک نشمردن مقام دعا و ناامید نبودن استمرار دعاء، شفیع قرار دادن اولیاى دین، توجه در زمان دعا؛ مثلا بعد از نمازهاى واجب هنگام باران، یا شکستگى دل و آمدن اشک، که در همه این حالات و اوقات، دعا موثرتر است.

درباره همت در دعا در حدیث آمده، روزى رسول اکرم» صلى الله علیه وآله «به خادم خویش فرمودند: تو هفت سال است که به ما خدمت مى‏کنى، چیزى بخواه خادم گوید: گفتم قدرى فکر کنم. فردا پرسیدند فکر کردى گفتم: بله دعا کنید در بهشت کنار شما باشم. حضرت» علیه السلام «پرسیدند که به تو یاد داده، گفتم خیر، فکر کردم اگر مال بخواهم نابود مى‏شود، اگر عمر طولانى و فرزند بخواهم، در پیش است. پیامبر» صلى الله علیه وآله «فرمودند: برایت دعا مى‏کنم، تو هم مرا با زیادى سجده یارى کن.( میزان الحکمة، ج 2)