2- احترام به همسر: حضرت زهرا (س) پس از رحلت رسول مکرم اسلام وقتی «فدک» را به ناحق از او گرفتند، برای دفاع از حق خویش و بازگرداندن حقش نزد خلیفه وقت رفت؛ اما با ارائه استدلال های منطقی، موفق نشد حق خود را بستاند، بنابراین با ناراحتی و تأثر شدید وارد منزل شد و اظهار ناراحتی نمود. حضرت زهرا (س) شوهرش علی (ع) را مورد خطاب قرارداد و گفت:«... هیچ کس از من دفاع نکرد و از ظلم آنها جلوگیری ننمود.

خشمگین از خانه بیرون رفتم و پریشان و با افسردگی بازگشتم، و تو این گونه پریشان نشسته ای! تو همان بودی که گرگان عرب را صید می کردی و اکنون زمین گیر شده ای! یا علی! نه گویندگان را مانع هستی و نه یاوه گویان را دافع! اختیار از کفم رفته،... از اینکه با تو این گونه سخن می گویم نزد خدا عذر می خواهم، خواه مرا یاری کنی، یا واگذاری! ای وای بر من درهر پگاه که تکیه گاهم از کف بیرون رفت و بازویم بی رمق گشت.»

علی(ع) با لحنی محترمانه همسر مهربانش را دلداری داد و فرمود:«وای بر تو مباد، بلکه وای بر دشمنان تو باد!ای دختر برگزیده خدا و یادگار نبوت، از اندوه و غصه دست بردار. به خدا سوگند! من درانجام وظیفه سستی نکردم و آنچه قدرت و توان داشتم، انجام دادم.»

حضرت علی (ع) آن چنان با خونسردی، متانت، دلجویی و احترام در برابر ناراحتی و شکوه حضرت زهرا(س) برخورد می نماید، که حضرت فاطمه (س) آرام می گیرد و می فرماید: «خداوند مرا کفایت می کند.» و بدین گونه کار آنها را به خدا وامی گذارد و ساکت می شود. (احتجاج طبرسی 1.182)

حضرت علی (ع) درباره چگونگی برخورد با همسرش می فرماید:« به خدا سوگند! هرگز کاری نکرده ام که فاطمه خشمگین شود و او را به هیچ کاری مجبور نکردم...

او نیز هرگز مرا خشمگین نکرد و برخلاف میل باطنی من، قدمی بر نداشت.» (کشف الغمه: 1.363)

برای به تصویر کشیدن بالاترین حد تکریم امام حسین (ع) به فرزند و همسرش نیز اشعار آن حضرت بهترین شاهد است.

آن حضرت در روز عاشورا درمورد همسرش «رباب» و دخترش «سکینه» می فرماید:

به جان تو سوگند! من خانه ای را دوست دارم که در آن سکینه و رباب باشند.

من آنها را دوست دارم و عمده اموالم را می بخشم به آنان وکسی را شایسته نیست مرا سرزنش کند. (بحار. 54. 74)

پیامبر (ص) فرمود: نشستن مرد در کنار همسر خود در پیشگاه خداوند، دوست داشتنی تر از اعتکاف و شب زنده داری در مسجد من (مسجد النبی در مدینه) است (تنبیه الخواطر ج 2 ص 221).

3- یاری همسر: حضرت علی و حضرت زهرا (س) در آغاز زندگی مشترک برای تعیین مسئولیتشان در کانون خانواده خدمت رسول خدا رسیدند و از ایشان درخواست تعیین تکلیف نمودند.

رسول خدا (ص) کارهای درون خانه را برعهده حضرت فاطمه (س) گذاشت و کارهای بیرون خانه را به حضرت علی(ع) سپرد.

فاطمه (س) می فرماید: «جز خدا کسی نمی داند که من چه اندازه خوشحال شدم از اینکه کارهای درون خانه به من واگذار شد و از کارهای بیرون خانه و معاشرت و تماس با مردان معاف شدم.» (وسایل. 41.321)

با این همه علی (ع) به کارهای بیرون خانه اکتفا نمی کرد بلکه در کارهای خانه نیز شرکت می جست. آن حضرت با علاقه ای که به زهرا(س) داشت، به او کمک می کرد.

حضرت، عدس پاک می نمود، خانه را جارو می کرد و در دستاس کردن، همسرش را یاری می نمود. امام صادق(ع) می فرماید: «علی(ع) هیزم می آورد، آب مورد نیاز خانه را تامین می کرد و خانه را جارو می نمود. حضرت زهرا(س) نیز آرد می کرد، خمیر آماده می نمود و نان می پخت.» (کافی .5.68. من لایحضر 169.3)

از برخی روایات استفاده می شود که حضرت علی(ع) بعضی اوقات در کارهایی مانند تهیه آرد و آسیاب کردن نیز به کمک همسرش حضرت زهرا (س) می شتافت.

روزی رسول خدا (ص) به خانه علی(ع) وارد شد،

ناگاه مشاهده کرد دختر و دامادش با محبت بی نظیر در کنار هم نشسته و با همکاری هم به آرد کردن «جو» مشغولند.

پیامبر (ص) خطاب به آنان فرمود: ایکما اعیی؛

کدام یک از شما خسته تر هستید، تا من به جای او نشسته، کارش را انجام دهم؟

علی (ع) فرمود: ای رسول خدا! دخترت فاطمه، خسته تر است. آن حضرت کنار دامادش نشست و با هم به دستاس کردن مشغول شدند. (بحار .34.05)

4-پرستاری از همسر: هنگامی که حضرت زهرا (س) به سبب ستم و ضرب و شتم دشمنان، زمان ارتحالش فرا رسید، در رابطه با تشیع بدن مطهر، محل دفن و چگونگی غسلش سفارش هایی به شوهرش علی (ع) کرد. آن حضرت نیز به همان وصیت عمل نمود.

به علاوه علی(ع) در هنگام بیماری همسرش، مانند پرستاری دلسوز از او مراقبت می نمود.

امام سجاد (ع) از پدرش امام حسین (ع) نقل می کند: وقتی حضرت زهرا(س) بیمار شد، به علی (ع) سفارش کرد جریان کسالت او را به کسی خبر ندهد.

علی (ع) نیز چنین کرد و کسی را در جریان کسالت زهرا(س) قرار نداد و خود آن حضرت پرستاری و مراقبت از همسرش را به عهده گرفت و اسماء نیز به او کمک می کرد. چون هنگام ارتحال فرا رسید حضرت زهرا(س) به شوهرش سفارش کرد که او عهده دار مراسم تجهیز و دفنش شود؛ شبانه او را دفن نماید و محل دفن را پنهان نگه دارد. علی (ع) نیز چنین کرد؛ اما پس از دفن آن حضرت، حزن و اندوه فراوان او را فرا گرفت و اشک های مبارکش بر گونه هایش جاری گردید. رو به مرقد مبارک پیامبر (ص) نمود و فرمود:سلام و درود من بر تو ای رسول خدا! و بر دختر عزیزی که پس از رحلت به سرعت به تو پیوست!

ای پیامبر عزیز! در اثر مفارقت زهرا توانم، به ناتوانی و صبرم، به کم صبری تبدیل گشت!

ای نجات دهنده عالم هستی! امانت از من گرفته شد! اما بدان که بعد از این، دیگر حزن و اندوه من همیشگی است، و شب ها از فراق فاطمه خواب به چشمم نخواهد رفت!» (نهج البلاغه. خ 391)

جابر از امام باقر(ع) نقل می کند: عده ای بر امام حسین(ع) وارد شدند؛ ناگاه فرش های گران قیمت و پشتی های فاخر و زیبا را در منزل آن حضرت مشاهده نمودند. عرض کردند: ای فرزند رسول خدا! ما در منزل شما وسایل و چیزهایی مشاهده می کنیم که ناخوشایند ماست (وجود این وسایل در منزل شما را، مناسب نمی دانیم.)!

حضرت فرمود: انا نتزوج النساء فنعطیهن مهورهن فیشترین ما شئن لیس لنا منه شیء؛ ما بعد از ازدواج، مهریه همسران مان را پرداخت می کنیم و آنها هرچه دوست داشتند، برای خود خریداری می کنند.

هیچ یک از وسایلی که مشاهده نمودید، از آن ما نیست.» (بحار.34.171)

در روایت دیگر نقل شده که از امام صادق(ع) سؤال شد:

آیا خرید جواهرات برای زینت خانواده درست است؟

حضرت فرمود: «علی بن الحسین(ع) برای بچه ها و همسرانش زیورآلات از نوع طلا و نقره تهیه می کرد و آنها را با آن زیورها می آراست.» (کافی.6.674)

از این روایات و نظایر آن، به خوبی استفاده می شود که امام سجاد(ع) به حس زیبایی دوستی همسر خود احترام می گذاشت و امکانات لازم را در حد متعارف آن زمان، برای آنها فراهم می نمود.

از معصومین نقل شده که: مومن مطابق میل عیالش (خانواده اش) غذا می خورد و انسان منافق و دو چهره، خانواده اش مطابق میل او غذا می خورند» (وسایل. 51.052) مطابق این حدیث نورانی، مرد باید در خانه حتی غذا خوردنش بر طبق میل همسرش باشد و او همان غذایی را بخورد که عیالش دوست دارد تا به این ترتیب در عمل نشان دهد خواسته همسر را بر خواسته خود ترجیح می دهد و برای او ارزش قائل است.

6- آراستن خویشتن برای همسر: پیامبر گرامی اسلام (ص) می فرماید: «لباس های خود را تمیز کنید، موهای خود را اصلاح نمائید، مسواک بزنید و آراسته و پاکیزه باشید که بنی اسرائیل چنین نکردند و زنانشان بدکار شدند.»(کافی.6.574)

امامان علیهم السلام نیز به این مطلب توجه خاصی داشتند. این بزرگواران خود را برای همسرانشان آراسته و مرتب می کردند، لباس مناسب می پوشیدند و موهای خود را رنگ می زند.

حسن بن جهم- از دوستان امام کاظم(ع) گوید:  آن حضرت را دیدم که موهای خود را خضاب کرده است، گفتم: فدایت شوم، شما هم خضاب می کنید؟!

حضرت فرمود: آری، اصلاح و مرتب بودن وضع، بر عفت زنان می افزاید: زنانی بودند که پاکدامنی را رها کردند به این دلیل که شوهرانشان اصلاح و مرتب بودن خود را رها کردند. سپس فرمود: دوست داری همسرت را در حالی همانند حال خودت که خود را آراسته ننموده ای، ببینی؟

گفتم: نه!

فرمود: او نیز چنین است.

آنگاه فرمود: نظافت و استعمال بوی خوش و اصلاح مو، از اخلاق پیامبران است.

یکی از دوستان امام باقر(ع) به نام حکم بن عتیبه می گوید:در خانه ای زیبا و آراسته خدمت آن حضرت رسیدم، لباس زیبا و رنگینی پوشیده بود که آثار رنگ لباس بر دوش حضرت دیده می شد.

خیلی شگفت زده شدم. گاهی، به خانه نگاه می کردم، گاهی به وضع لباس آن حضرت!

حضرت فرمود: این حالت، چطور است؟

عرض کردم: چه بگویم از این لباسی که به تن کرده اید؟ این لباس، مربوط به افراد نوجوان است.

حضرت فرمود: ای حکم! چه کسی زینت ها و چیزهای پاکیزه ای را که خداوند برای بندگانش آفریده است، حرام کرده؟ اینها از چیزهایی است که خداوند برای بندگانش آفریده است؛ اما این خانه که مشاهده می کنی مربوط به همسر من است و من تازه ازدواج کرده ام.

او خود را آرایش کرده بود تا من هم خود را برای او آراسته و مزین نمایم.

7- گذشت از لغزش های همسر: سیره معصومان علیهم السلام چنین بوده است که اشتباه و خطای رفتاری همسران را نادیده می گرفتند.

اسحاق بن عمار می گوید: به امام صادق (ع) عرض کردم: حق زن بر مرد چیست که با انجام آنها انسان، «نیکوکار» محسوب شود؟

امام فرمود: خوراک و پوشاک او را فراهم نماید و اگر خطایی از او سر زد، از او بگذرد.

سپس فرمود: پدرم امام باقر (ع) همسری داشت که به او آزار می رساند؛ ولی پدرم او را مورد عفو و بخشش قرار می داد. (وسایل. 41.015)

در پایان باید تأکید کرد که آنچه درباره وظایف و مسئولیتهای عاطفی و اخلاقی مرد نسبت به همسرش در این مقاله گفته شد تنها بخشی از دستورات حیاتبخش اسلام است و ناگفته های بسیاری خصوصا در باره وظایف قانونی و شرعی مردان باقی مانده که علاقمندان می توانند به کتابهای مربوط به اخلاق در خانه و خانواده و آئین همسرداری مراجعه کنند.